Từ điển xa xỉ
Haute Couture - Định nghĩa phù phiếm hay chiêu bài danh vọng?
Nếu ví thời trang là một đế chế, thì Haute Couture sẽ ngự ở ngôi vương. Nói theo cách của ông vua thời trang Yves Saint Laurent: “Haute Couture chính là những lời thầm thì bí mật từ thế hệ này đến thế hệ khác”. Và những lời thầm thì ấy chính là những trác tuyệt hữu hình được tạo nên bởi sự sáng tạo vô hạn và mộng tưởng có phần hoang đường của loài người.
Phù phiếm và thượng thừa
Được khởi xướng vào cuối thế kỷ XVIII, Haute Couture đóng góp một phần vào lối sống xa hoa phù phiếm của giới vương tôn quý tộc, mà hình mẫu tiêu biểu là bà hoàng Marie Antoinette của nước Pháp. Người được xem là cha đẻ thực sự của Haute Couture là nhà thiết kế Charles Frederick Worth (1826-1895) khi ông thiết kế trang phục đậm phong cách Paris cho hoàng hậu Eugene – vợ của Napoleon. Chỉ các quý bà, những mệnh phụ phu nhân chảy trong huyết quản là dòng máu vương tôn quyền quý với lòng tôn sùng cái đẹp mới có thể kiêu hãnh khoác trên mình bộ trang phục đẹp như một kiệt tác nghệ thuật. Haute Couture, vì thế chính là thời trang thượng lưu (couture: may đo, haute: sang trọng, cao cấp), và chỉ dành cho giới thượng lưu mà thôi.
Thiết kế trong BST Haute Couture của Marina Schiano mùa Thu – Đông 1970
Đúng như tên gọi của nó, Haute Couture không chỉ đơn thuần là những phô diễn xa hoa, cầu kỳ mà còn là phòng thí nghiệm tạo nên những sáng tạo đầy thách thức. Các loại vải cao cấp và độc đáo không thể tìm thấy ở đâu khác như vải lụa thượng hạng, vải cashmere hiếm có, chất liệu da tốt nhất, lông thú…, tất cả đều được xử lý hoàn toàn thủ công qua các kỹ thuật nhuộm, thêu thùa, đính kết, tạo hình đúng với số đo của người mặc, không thừa cũng chẳng thiếu một li. Cùng với đó, sự tỉ mẩn, công phu và tinh tế trong từng đường kim hay nếp gấp chính là bảo chứng cho giá trị độc bản của một thiết kế Haute Couture.
Để làm nên tác phẩm nghệ thuật thực sự, hàng chục thợ thuyền và nghệ nhân có khi phải tập trung cùng làm việc trên chỉ một chi tiết nhỏ, để rồi sau vài trăm đến hàng ngàn giờ lao động miệt mài trên hàng trăm hàng ngàn chi tiết nhỏ như vậy, cuối cùng giấc mơ có phần phù phiếm được gửi gắm trên các thước vải mới trở thành hiện thực. Đôi khi, sự phù phiếm ấy mắt khó có thể nhìn, tay khó có thể cảm cho tường tận. Thậm chí có những món đồ nhìn bên ngoài rất khiêm nhường, nhưng bên trong lại là cả sự huy hoàng của lớp lót – toàn bộ đều bằng thứ lụa thượng hảo hạng với mọi chi tiết được khâu tay để đem lại cảm giác nâng niu cho làn da mà nó bao bọc. Cảm nhận một kiệt tác Haute Couture vì thế, không đơn giản bằng mắt, bằng tay, mà bằng mọi giác quan trên cơ thể, và tất nhiên, bằng cả những rung động mãnh liệt trước những tuyệt phẩm nhân gian. Nữ diễn viên tài năng Lupita Nyong’o của bộ phim đình đám “12 Năm Nô Lệ” đã phải thốt lên rằng: “Tôi chưa từng hiểu được sức mạnh của Couture, cho đến khi được mặc một bộ đầm Couture. Khoảnh khắc đó tôi đã bật khóc”.
Một thiết kế trong BST Haute Couture của Chanel mùa Thu – Đông 2014 được làm tỉ mỉ đến từng chi tiết
Đương nhiên, để sở hữu một thiết kế cầu kỳ tới mức thượng thừa đến vậy, thì giới mộ điệu cũng phải là các “tay chơi” không nề hà vượt qua các bước cực kỳ phức tạp. Để có một bộ trang phục được đo ni đóng giày cho mình, khách hàng phải cất công đến Paris ít nhất 3 lần. Lần đầu để lấy số đo và thống nhất với đích thân nhà thiết kế về mẫu vẽ, bản thảo chi tiết và các yếu tố cần gia giảm cho tổng thể trang phục. Lần hai đến để kiểm tra và chỉnh sửa khi khung váy được dựng lên. Phải đến chuyến đi thứ 3, họ mới được chạm vào chiếc máy của riêng mình.
Như vậy vẫn chưa hết, khách hàng còn phải cam kết với nhãn hàng sẽ không tự ý sửa bất cứ chi tiết nào trên trang phục dù là nhỏ nhất. Và một điều nữa – điều này khiến cho Haute Couture chứng minh được đẳng cấp thượng thừa của mình – rằng đừng nghĩ rằng có rất nhiều tiền là có thể sở hữu một thiết kế Haute Couture. Sau khi nhận được đơn đặt hàng, nhà mốt Haute Couture sẽ xem xét tùy thuộc vào mối quan hệ và địa vị xã hội của khách hàng mà có đồng ý nhận may đồ cho họ hay không.
Vậy đấy, Haute Couture không chỉ là sang trọng, là đẳng cấp, là tôn vinh cái đẹp, là ngưỡng vọng cái tôi, mà đôi khi còn là giấc mộng vĩnh hằng mà không nhiều người có thể với tới. Haute Couture không phải là quần áo. Đó là những giấc mơ!
BST Haute Couture của Elie Saab mùa Thu – Đông 2018
“Haute Couture là những lời thầm thì bí mật từ thế hệ này đến thế hệ khác” – Yves Saint Laurent
Giấc mộng phi thực tế hay ác mộng của hiện thực
Để được chính thức lọt vào danh sách của nghiệp đoàn Haute Couture, các nhà mốt phải được Phòng Công Thương Paris công nhận dựa vào hàng loạt những tiêu chí khắc nghiệt, lại phải được điều chỉnh hằng năm bởi Bộ Công nghiệp Pháp. Năm 1945, theo bộ quy chuẩn của Le Chambre Syndicale de la Haute Couture (Nghiệp đoàn may đo cao cấp), các nhà mốt muốn được chứng nhận là Haute Couture thì phải đáp ứng đủ 3 yêu cầu sau: Thiết kế theo đơn đặt hàng chuyên biệt; Có một xưởng may tại Paris với ít nhất 20 nghệ nhân lành nghề; Và vào mỗi mùa mốt, nhà mốt phải trình diễn một bộ sưu tập với ít nhất 35 mẫu thiết kế dành cho ban ngày và ban đêm.
Haute Couture phát triển đến đỉnh cao vào những năm 1950, với khoảng 200 nhà tạo mẫu trong danh sách. Họ đã trình diễn những đứa con diễm lệ của mình cho tầng lớp quý tộc và tinh hoa của kinh đô ánh sáng Paris, cũng như chẳng dại khước từ sự sốt sắng của các khách hàng du ngoạn từ phương xa như New York và Moscow, với khối tài sản kếch xù cùng khát vọng hoà mình vào lối sống vương giả cổ kính của châu Âu.
Tuy nhiên, trong tình thế vật đổi sao dời của nền chính trị và kinh tế bất ổn trong suốt thế kỷ 20, rất nhiều nhà mốt đã không thể chịu nổi áp lực tài chính nặng nề của việc tổ chức những buổi trình diễn xa hoa. Các nhà mốt một mặt phải đảm bảo những kiệt tác thủ công phải được thực hiện bằng nhiều kỹ thuật phức tạp và nguyên liệu đặc biệt nhằm đáp ứng mọi tiêu chuẩn khắt khe của nghiệp đoàn; đồng thời cũng phải tìm lối ra để những đứa con phải sống và đối diện với thực tế trần trụi của đời sống kim tiền bằng đúng với giá trị của nó.
Một số ý kiến còn chỉ ra rằng Haute Couture không thể thu lại được lợi nhuận mà chỉ là một sự đầu tư đầy tổn thất. Như Pierre Berge, cộng sự của Yves Saint Laurent, năm 1987 đã từng nói: “Chúng tôi không tạo ra lợi nhuận từ Couture. Nhưng liệu đó có phải là vấn đề? Đó chỉ là khoản ngân sách đầu tư cho quảng bá của chúng tôi.”
Có thời điểm, danh sách của hội đồng Haute Couture Paris rút xuống chỉ còn vỏn vẹn 20 thương hiệu. Thập niên 60, sự khởi nguyên của một hình thức xã hội mới: xã hội tiêu dùng đã khiến áo quần may sẵn được xuất xưởng hàng loạt. “Ready-to-wear”: nhanh gọn, tiện lợi và nóng hổi tinh tươm đã manh nha xoay đổi dòng tiền của thị trường, và đẩy Haute Coutre đến bờ vực. Lĩnh vực thời trang chính thức trở thành chiến trường kinh doanh đầy cạnh tranh.
Những công đoạn tỉ mẩn của Dior Haute Couture
Haute Couture là cách các nhà mốt duy trì và thủ tiết với nghệ thuật thủ công, chú trọng sự tỉ mỉ đến phù phiếm trong từng chi tiết để tạo nên những kiệt tác.
Tái sinh giữa tro tàn thoái trào
Sự khai sinh của kỷ nguyên công nghệ số đã làm suy thoái ngành thời trang bán lẻ trong suốt một thập kỷ, bởi nó đã biến người tiêu dùng trở nên lệ thuộc và thụ động hơn bao giờ hết. Sự cạnh tranh khốc liệt xuất hiện trên những trang web so sánh giá cả giữa các nhãn hàng, còn bản quyền trí tuệ của các thương hiệu bị đe dọa nghiêm trọng. Trên thị trường, hàng sao chép với nhiều cấp độ được sản xuất từ Trung Quốc lấn át những nguyên bản từ Ý. Điều này buộc các thương hiệu phải lập tức thích nghi và số hóa quy trình sáng tạo của họ. Và như vậy cũng đồng nghĩa với nhiều rủi ro hơn khi khách hàng luôn đắm chìm trong cơn đói khát những gì mới và bắt mắt nhất, khiến vòng đời của sản phẩm thời trang rút ngắn lại. Đỉnh điểm, fast fashion lên ngôi đã giáng một đòn chí mạng vào nền công nghiệp thời trang.
Diane von Furstenberg trong một cuộc phỏng vấn với WWD đã cho biết: “Định nghĩa của thời trang là phản ánh những gì đang diễn ra với thế giới”. “Chúng ta đang sống trong một thời điểm thoái trào khi các công cụ lao động thay đổi với tốc độ tăng theo cấp số nhân. Mọi người đều như đang lướt sóng thần, cố gắng tìm hiểu cách đối phó với ngọn sóng của rất nhiều thông tin, rất nhiều hình ảnh. Trong thời đại của sự đổi thay này, sự rõ ràng, đáng tin cậy và chất lượng lại càng trở nên cấp thiết. ”
Và, công nghệ số chính là làn gió mới thức tỉnh Haute Couture.
Nicole Kidman trong thiết kế Calvin Klein tại liên hoan phim Cannes 2017
Các ngôi sao của thế giới nghệ thuật hay giải trí, những gương mặt sinh ra từ chủ nghĩa thần tượng bởi hội đủ hay sở hữu những mặt đáng thèm muốn nhất của 90% nhân loại bình thường đang đói kém những vấn đề vọng tưởng phi thường, những nhân vật nổi bật giữa đám đông bằng thực lực hay bằng cỗ máy truyền thông… tất cả họ đều khoác lên mình những nghệ phẩm Haute Couture trên thảm đỏ.
Sau đó, công nghệ truyền thông sẽ tự hoàn thành phần việc của nó!
Những hình ảnh từ thảm đỏ sẽ luôn được gắn hashtag từ instagram đến facebook, hay được tweet liên tục trên Twitter, lượt view sẽ không ngừng tăng trên Youtube. Chính tại đây, Haute Couture đã tìm được đủ khán giả để gây kinh ngạc, đó là tất cả mọi người!. Những hào quang lấp lánh và quyến rũ nay không còn ngạo nghễ mà kín đáo để chỉ cho các danh gia vọng tộc chiêm ngưỡng nữa. Haute Couture giờ đây lan tràn để yêu chiều mọi ánh nhìn, thách thức mọi mức độ cảm nhận và trình độ phê bình; châm ngòi cho mọi xu hướng. Sự hồi sinh của thời trang cao cấp được đánh dấu bằng sự trở lại của Saint Laurent vào năm 2015 bởi Hedi Slimane. Thông cáo của nhà mốt này tiếp tục khẳng định sự tôn vinh tuyệt đối với các thiết kế haute couture tựa báu vật: “Chúng tôi sẽ sản xuất các thiết kế thủ công được đặt hàng riêng từ các ngôi sao điện ảnh và ca sỹ. Các thiết kế sẽ được gắn mác “Yves Saint Laurent” làm bằng lụa satin màu kem và được đánh số trên từng sản phẩm. Nhà mốt sẽ giữ gìn tư liệu hình ảnh của các thiết kế làm ra trong một quyển sách có logo YSL lồng vào nhau màu vàng kim”.
Việc cho các ngôi sao mặc các trang phục Haute Couture nhằm khuếch trương thanh danh của nhà mốt thông qua các sự kiện thảm đỏ theo cách mà Yves Saint Laurent đã làm là điều thường thấy. Bởi không có nhiều người có thể mua được những kiệt tác đắt đỏ đó. Bạn tin không, chỉ có 2.000 phụ nữ trên thế giới có khả năng, và 60% là người Mỹ. Trong đó chỉ có 200 cái tên là khách hàng thường xuyên may đo tại các nhà mốt cao cấp, nơi mà chỉ một cái tên đôi ba chữ cái được bảo chứng bằng niềm tin và chất lượng tuyệt hảo được duy trì suốt gần trăm năm.
Chỉ có kinh đô ánh sáng mới thực sự sản sinh ra những con người mang dòng máu thuần chủng của Couture, dù là thợ may hay người dựng rập, họ đều nâng niu mỗi thiết kế như ẵm bế một thiên thần bé thơ” – Pierre Balmain
BST Haute Couture của Giambattista Valli mùa Xuân 2015
Vào năm 2015, hơn 30 triệu khán giả tập trung theo dõi sự kiện thảm đỏ giải Grammy.
Kết quả là, những thương hiệu được nhắc nhớ qua xiêm y lượt là trên thảm đỏ năm ấy có thể xác lập doanh thu ở những mặt hàng dễ tiếp cận hơn. Những dòng túi xách hơn $3.000, nước hoa $100 hoặc son môi $40 – trong trường hợp của Chanel liên tục được bán ra. Christian Dior mỗi năm vẫn liên tục duy trì doanh số dòng kính mát, đồ trang sức, đồ lót và mỹ phẩm thành công. Giamba, dòng thời trang chị em và thân thiện hơn của Giambattista Valli đã liền hơi được tung ra, nhiều khả năng có thể lấn lướt doanh thu trong khi dòng chính thống vẫn nhẵn mặt trên đấu trường Couture.
Sau cùng, cho dù xã hội có biến động như thế nào bởi những cơn cách mạng công nghệ thì thời trang đã, đang và sẽ luôn là nền công nghiệp cuối cùng trên Trái Đất cần đến đôi bàn tay và những kỹ nghệ thủ công của con người. Và cứ thế, sẽ chẳng thể cản đường hay triệt hạ nhau, Haute Couture và công nghệ số sẽ luôn cộng hưởng và ru nhân loại say đắm vào những cơn mơ của cái Đẹp.
